ភ្នំបាខែង(Bakheng)

ប្រវត្តិសាស្ត្រ
ភ្នំបាខែង គឺជាភ្នំមួយដែលមានកំពស់៧០ម៉ែត្រហើយមានប្រាសាទមួយនៅលើភ្នំនោះមានឈ្មោះដូចភ្នំ នោះគឺ មានឈ្មោះថា ភ្នំបាខែង។ នៅពាក់កណ្តាល ស្តេច យសោហារាភូរា ទីក្រុងមានភាពរុងរឿង ដែលជារាជធានីថ្មីរបស់ព្រះអង្គ យសោវរ្ម័នទី១ ដែលត្រូវបានរាជាភិសេក ក្នុងឆ្នំា ៨៨៩។ ព័ទ្ធជុំវិញ ដោយភ្ជាប់ជាមួយនឹងតាមជញ្ជាំងមាន ៤គីឡូម៉ែត្រ ក្នុងមួយផ្នែក និង ដោយស្មាមភ្លោះ មាន ២០០ ម៉ែត្រ មានទីធ្លាធំទូលាយរវាង ស្របទៅនឹងឃឿន (ទំនប់ការពារទឹក) ដែលបម្រើសម្រាប់ស្ថាបនា ផ្លូវដើរ ឬ ផ្លូវកាត់ទីមានភក់ ទឹក ហើយនឹង ជាមួយទ្វាចូលមានអ័ក្ខ៤ នេះគឺជាទីក្រុងមួយយ៉ាងធំបំផុត ក្នុងចំណោមទីក្រុងផ្សេងទៀតនៅក្នុងពិភពលោកក្នុងសម័យនោះ សូម្បីតែវាលរាបថ្មីរួមទាំងវាល ស្រែស្រូវ និង ការធ្វើកសិកម្ម។
ដើម្បីនឹងផ្តល់នូវទីក្រុងថ្មីនេះអោយមានទឹកគ្រប់គ្រាន់ ស្តេចបង្គាប់អោយជីកដី នៃយសោហារាតាតាកា បើតាមការដឹង ប្រសើរជាងបារាយខាងខាងកើត ដែលមានប្រវែងឆ្ងាយជា ៧០០ម៉ែត្រ នឹងមានផ្ទៃ ១៨០០ម៉ែត្រ ផ្តល់ទឹកដោយទន្លេសៀមរាប ដោយភាគខ្លះ កែប្រែធ្វើអោយក្លាយទៅជា ប្រឡាយ ក្លាយជា ស្នាមភ្លោះខាងកើតនៃទីក្រុង។
ប្រាសាទគឺ អាចចូលបានទៅតាមផ្លូវដើមទាំងពីរ ការកាំជណ្តើរត្រូវបានការពារដោយ សត្វសិង្ហ និង សោ យ៉ាងខំា្លងក្លា និង ដោយដែលយើងហៅថា ទីលានសត្វដំរី នៅផ្នែកខាងឆ្វេង (បើយើងដើរ ចំណាយរយះពេល ២០នាទី)។
ដំណើរកំសាន្ត
ទីធ្លាលេង សម្រាប់ឈរលេង ឬ ជាកន្លែងលំហែកាតស្រូបយកខ្យល់អាកាស មានខ្យល់បក់ មាន ១២០ x ១៨៥ ម៉ែត្រ ដែលផ្គត់ផ្គង់ដោយ មហាគ្រឹះ (ភវ័ន ផ្ទះធំ) ផ្លូវចូល ត្រង់ច្រកចូល គឺ រុក្ខវិថីធំ ជាមួយនឹង គង់នៅ នៃស្តម្ភ (សសរ គោល) បន្ទាប់ពីធ្វើ ដោយឥដ្ឋមានទ្រង់ទ្រាយកំពូលមានសណ្ឋានក្រឡួប កសាង ត្រ់ងទៅលើ ដូចជា ចេតិយស្ថានព្រះពុទ្ធសាសនា និង មានពន្លាតូចជាមួយ ស្នាមជើងរបស់ ព្រះពុទ្ធ ទាំងពីរនេះដែលជាពេលវេលាសម្រាប់ធ្វើសក្ការះក្នុងអំឡុងពេលដ៏ពិសេស ធ្វើដំបូងជាមួយថ្ម បាយក្រៀម នៅតាមជញ្ជាំង និង មួយផ្នែកផ្សេងទៀតមាន វិកិណ្ណដ្ឋាន (សំណល់បាក់បែក) នៃពន្លាទ្វាចូល ។ រួចពីនេះមាន “បណ្ណាល័យ “ ដែលកសាងដោយ ថ្មភក់ចំនួនពីរ គឺជាប្រាសាទមានរាងជា ពីរ៉ាមីត(រាងសាជីជ្រុង) មានប្រាំជាន់ដែល ទំហំតូចល្មម ពួកយើងធ្វើដំណើរទៅលើ ពួកគេ បានកាត់យកថ្មភ្នំមកធ្វើ និង ផ្នែកខាងមុខយកថ្មភក់មកធ្វើវិញ ហើយនឹង មានជណ្តើរបួន ជាមួយនឹង បង្កាន់ដៃជណ្តើរ បានការពារដោយ សត្វសឹង្ហនៅសងខាង។ នៅជុំវិញប្រាសាទពីរាមីតទាំងអស់ មាន ប៉មបញ្ឈរ ឬ បន្ទាយធ្វើពីឥដ្ឋចំនួន ៤៤ ដែលមានទ្វាចូលទៅទិសខាងកើត ហើយនឹង មានទ្វាភ្នែកខ្វាក់ បី ភាពប្លែងពីធម្មតានោះ នៃ ប៉មមួយចំនួននៅផ្នែកខាងកើត ដែលបើកចំហទូលាយ ឆ្ពោះទៅទិសកើត និង ឆ្ពោះទៅទិសខាងលិច និង ប៉មចំនួន ៨ ជាទីសម្រាប់កម្សាន្តលេង មានជណ្តើរ៤ មានទ្វា មួយ ឬ ពីរ។ប៉មដែលសំខាន់ជាងគេគឺសិ្ថតនៅទិសផ្នែកខាងលិច។
នៅពេលដែលចូលទៅជិតជណ្តើរខាងកើត អ្នកនឹងឃើញការអធិប្បាយខ្លីៗ នៅខាងឆ្វេងបាទដ្ឋាន (ជើងទ្រ) រូបបដិមាករដ៏ ដ៏ស្រស់ស្អាតនៅជិត មូលស្ថាបនា ដែលធ្វើពីថ្មជាមួយ រូង។ នៅមុខនីមួយៗនៃ ជណ្តើរគឺមាន ដំរីធំៗ អ្នកអាចមើលឃើញនៅខាងមុខទិសខាងលិច និង ខាងជើងជណ្តើរ រីឯទីតាំង ឬ មូលដ្ឋាននៃជណ្តើរខាងត្បូង មានពហុវណ្ណគឺមាន ប្រត្យាស្ថាបនាថ្មីៗ។
ប្រាសាទពីរ៉ាមីត(រាងសាជីជ្រុង) គឺមានប្រវែង ៧៦ម៉ែត្រ ទីតាំង (គ្រឹះ)និង កំពស់មានប្រវែង ៤៧ម៉ែត្រ ហើយនឹង ដំបូលមាន ចំនួន១២ជាព្រះស្ថូប (ចេតិយស្ថាន) ធ្វើពី ថ្មភក់ មានជ្រុងបួន និង នៅ ខាង ចំហៀងពីរនីមួយៗ មានកាំរជណ្តើរ ជាមួយគ្នានោះផងដែរមានទ្វាចូលមួយនៅទិសខាងកើត ចំពោរះរចនាសម្ព័ន្ធ មាន៤ ជាន់និងនៅជាន់ខាងលើគេត្រូវបានធ្វើជារាង ក្រពុំផ្កាឈូក។
ដំបូលមួយក្នុងដំបូល៥ ផ្នែកខាងលើនៃដំបូលមានទីធ្លា ប្រវែង ៣១ម៉ែត្រ ហើយនិង កពស់ខ្ពស់ ច្រើនជាង ១.៥ម៉ែត្រ ស្នាមចាក់ពុម្ព ដំណាក់ប្រាសាទមួយក្នុងដំណាក់ប្រាសាទ៥ មានការបង្កើតឡើង ដោយថ្មភក់ទាំងស្រុងផងដែរ។
នៅជ្រុងនៃប៉ម មានសំណល់ពីរគឺ មុខកេហដ្ឋាន(អាការះខាងក្រៅ) នៅទិសខាងកើត និងមានលិង្គ តាំងពីដែល ភ្នំបាខែងត្រូវបានឧទ្ទិសចំពោះព្រះស៊ីវា “ (គឺអំឡុងពេលនៃ៧ថ្ងៃ ដែលកាន់មរណទុក្ខនៅ ពេលមានមនុស្សស្លាប់ ភ្លាមៗនោះចាប់ផ្តើមធ្វើបុណ្យសព) “។
នៅត្រង់កណ្តាលនៃប្រាសាទ គឺមានទំហំធំណាស់ និង មានអលង្ក័រណ៏(សិល្បះលំអ គ្រឿងលំអ) ជាកំបោរស ស្ថាបនានៅលើដំកល់ផ្សេងទៀតមិនសូវធំប៉ុន្មានទេ ដែលមានឈ្មោះដូចទៅនឹង កំពូលប្រាសាទ។គួរអោយកត់សំគាល់ទៅទៀតនោះ គឺអាចពត់បាន បត់ កោងបាន(ទន់) ខាងវិជ្ជាខាង តុបតែងរុក្ខជាតិ ហើយនឹង មានទីតាំងនៅកន្លែងនៅផ្នែកខាងលិច និង ខាងជើងទ្វា ជាមួយគួរអោយ ស្រលាញ់ដែលស្លៀកពាក់ផ្នត់ៗគឺបានឆ្លាក់ដោយផ្ទាល់ នៅក្នុងថ្មភក់ និង បង្កើត ឬ ជាសញ្ញាទំហំមិនសូវធំនោះទេក្នុងកំបោរស។ នៅផ្នែកខាងកើតមានជន្ទល់ទប់នៃខាងជើងទ្វា សិលាចារឹក ពីសម័យកាលមុនប្រាសាទនេះក្នុងឆ្នាំ ៩០៧។ ទីនេះពីកំពូល ទៅទិស នីរតី (ទិសខាងត្បូង ឆៀងខាងលិច) អ្នកអាចទស្សនាបានយ៉ាងល្អនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត និង បឹងប្រាសាទ ដែលមានទេសភាពស្អាតណាស់។
ភ្នំបាខែង គឺជាភ្នំមួយក្នុងចំណោមភ្នំល្បីល្បាញបំផុត ដែលជាអនុទស្សន៏ (រូបតំណាង)នៃ មឺរូ ។ សរុបចំនួននៃប្រាសាទនៅ ភ្នំបាខែង ដែលជានិមិត្តរូប នៅព័ទ្ធជុំវិញ ហើយនៅចំណ្តាលមួយ គឺ មាន១០៨ (៤៤ សំខាន់ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ និង ៦០ កំពួល និង ៤ទៀតជាកំពូលខ្ពស់បំផុត ចំនួននេះគឺ ដែលនិយាយតាមការមើលឃើញដើម្បី សរុបចំនួនទាំងអស់។
នៅពាក់កណ្តាលប្រាសាទ មានរាងជាសញ្ញាបូក ទាំងអស់ ហើយនឹង មានលឹង្គក្នុង បន្ទប់ក្រោមដី បញ្ឈរឡើងលើ នៅកណ្តាល ។ ប៊ិនឌូ គឺជាការបង្ហាញជាលើកដំបូងនៃគោលការណ៏សីលធម៏យ៉ាង ជាក់លាក់ និង លឹង្គ គឺតំណាងអោយ គោលការណ៏សីលធម៏នេះ ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការបង្ហាញទាំងពីរនេះគឺដើម្បីទាញយកនូវជាក់ស្តែងនៅលើពិភពលោក ដែលទាញត្រលប់មកវិញ នៃ ដើមកំណើតរបស់វា ហើយនឹង ត្រូវបានលាតត្រដាង ក៏ដូចជាពន្យល់សព្វសារពើ។
កំពូលដែលខ្ពស់បំផុតនៃ មឺរូ គឺ ចាប់ផ្តើម និង បានបញ្ចប់ នៃការសាងសង់ រូបនិមិត្តល្អជាងគេនៃ ថាមពលក្នុងការគ្រប់គ្រងដែលបន្ថាបទៅដល់ ដី មានពន្លឺភ្លឺចែងចាំងចេញពី បន្ទប់ក្រោមដី និង ថែរក្សា ស្តេចដែលបានស្លាប់ត្រូវបានលើកជាអាទិទេព ហើយនឹង រស់នៅឯឋានសួគ៌។
ការធ្វើវិភាគនៃ របាយការណ៏ចំពោះប្រាសាទផ្សេងទៀត បង្ហាញអោយឃើញថា កំពូលនីមួយក្នុង
ចំណោមកំពូលទាំងប្រាំនៃ ប្រាសាទពីរ៉ាមីតមាន កំពូលចំនូណ១២ តូចៗ សរុបមាន ៦០។
ចំពោះប្រពៃណីទំនៀមទំលាប់របស់ ជនជាតិឥណ្ឌា មានសញ្ញា ១២នៃ ចក្ររាសី និង
មានសត្វពាហនះ ១២នៅក្នុង រយះវេលាហោរាភាសាចិន មកពីគូរការទូន្មាន ពីទំនាយ របស់ខ្មែរ។
លើសពី នេះទៅទៀត វា ជាផ្កាយព្រហស្សត៏ដែលតំណាងអោយឆ្នាំទាំង១២ដើម្បីធ្វើដំណើរជុំវិញ
ព្រះអាទិត្យ និង សម្រាប់ឆ្លងកាត់ចក្ររាសីទាំងស្រុង ដែលព្រះអាទិត្យធ្វើដំណើរក្នុងរយះពេលមួយ ឆ្នាំ។
ដូច្នេះកំពូលទាំងប្រាំ និង ប្រាសាទទាំង ៦០ បាខែង កសាងទីធ្លាកម្សាន្តសប្បាយ ដោយប្រើប្រាស់ ចំនួនទៅដល់ ១២ និង ៦០ប្រាសាទ។
ម៉្យាងនេះទៅទៀត ជាន់ទី៧នៃប្រាសាទបាខែង ដែលជាគ្រឹះ មាន ទីរាបស្មើ និង កន្លែងអង្គុយលេង សម្រាប់ការកម្សាន្ត ដែលមានរាងជាចតុរង្គ នេះយោងទៅតាមជាន់ទាំងពីរ នៃ មឺរូ និង សាបតាឡូកា ជា “ ឋានសួគ៌ជាន់ទី ៧ “ នៃព្រះអាទិទេព ហិណ្ឌូ។ សារជាថ្មីម្តងទៀត ប្រាសាទបាខែងហាក់បីដូចជា គឺជាពិសេសនោះត្រង់ថា មានប៉មទីធ្លាធំ នឹងមានទំហំខុសៗទៀត ដូចជា កន្លែងឈរមើលទេសភាព ទៅខាងក្រៅ នៅចំណ្តាលនីមួយៗ អញ្ចឹង នៅក្នុង ការទាក់ទងគ្នានូវចំណុចយ៉ាងសំខាន់ និង មាន៣៣ ប្រាសាទ និង ខាងមុខមាន ទេវភាព ព្រះហិណ្ឌូ (លក្ខណះជាអាទិទេព) សំខាន់បំផុតចំនួន ៣៣។ សិលាចារឹកផ្សេងៗទៀត បានដៅបញ្ជាក់នូវរឿងរាវទាំងនេះដោយ ប្រៀបធៀប រវាង ព្រះបាទ យសោវរ្ម័ន ទៅនឹង មឺរូ ព្រះឥន្ទ ជាស្តេចនៃព្រះអាទិទេព និង ប្រាមា វិស្ណុ និង ស៊ីវា ជាទេវភាពនៃ ព្រះទ្រីមឺទី។